برقراری تماس پوست با پوست مادر و نوزاد و شروع تغذیه با شیر مادر در ساعت اول تولد فواید تماس پوست با پوست مادر و نوزاد
در زایمان طبیعی بلافاصله پس از تولد نوزاد به صورت دمر و لخت روی شکم مادر قرار می گیرد که نوزاد به صورت ناخودآگاه و رفلکسی خودش پستان مادر را جستجو کرده و آن را پیدا می کند و پستان را می مکد. در زایمان سزارین با بی حسی نخاعی همانند زایمان طبیعی نوزاد در طول مدت جراحی در پهلوی مادر در تماس پوستی با او قرار می گیرد . در زایمان سزارین با بی هوشی عمومی مادر به علت عدم هوشیاری نمی تواند تماس پوستی برقرار کند. به همین علت بعد از هوشیاری مادر تماس پوست با پوست نوزاد با مادر برقرار و ادامه می یابد.
تغذیه شیرخوار باید مکرر و براساس میل و تقاضای شیرخوار باشد و نباید برحسب ساعت انجام شود.شیرخوارها باید 8 تا 12 بار در شبانه روز از پستان مادر تغذیه کنند و مدت زمان مکیدن توسط شیرخوار در هر وعده نباید محدود و معموالً 10 تا 15 دقیقه باشد. عالئم زودرس گرسنگی در شیرخوار شامل : حرکات چشم، به هم زدن پلک ها، حرکات دهان به طرفین و جستجوی پستان، حرکات مکیدن، حرکات دست و پا، صداهای ظریف در شیرخوارانی که مکرر با شیر مادر تغذیه می شوند زردی شیرخوار کمتر است، پستان ها شیر بیشتری تولید کرده و مشکالت پستان مثل احتقان نیز کمتر دیده می شود. شیر پیشین که در ابتدای شیردهی از پستان خارج می شود رقیق تر بوده و حاوی مقادیر پروتئین و الکتوز بوده و اشتها آور است. شیر پسین که در انتهای هر وعده شیردهی ترشح می شود سرشار از چربی بوده و برای وزن گیری شیرخوار الزم است. از بدو تولد تا پایان 6 ماهگی شیرخوار شیر مادر به تنهایی تمام نیازهای تغذیه ای او را برطرف می کند و شیرخوار نیاز به هیچ نوع آشامیدنی یا مواد غذایی دیگری ندارد. دادن ویتامین ها و داروها در صورت نیاز اشکالی ندارد.
اگر پستان مادر به طرز صحیح در دهان شیرخوار قرار نگیرد منجر به زخم یا دردناک شدن نوک پستان، انسداد مجاری شیر، احتقان شیر، عفونت پستان و دریافت ناکافی شیر مادر توسط شیرخوار می شود.
در هنگام شیر خوردن باید :
در هنگام شیر دادن به شیرخوار باید :
1 .بدن شیرخوار روبروی مادر و در تماس نزدیک با بدن او قرار بگیرد سر و گردن و بدن شیرخوار در یک امتداد باشد.
2 .نباید پستان مادر به سمت شیرخوار برده شود بلکه باید کودک را به سمت پستان نزدیک کرد.همچنین نباید مادر به سمت کودک خم شود.
3 .برای بردن شیرخوار به سمت پستان نباید پس سر کودک گرفته شود بلکه باید قاعده گردن و شانه کودک را با دست گرفت و به سمت پستان برد.
4 .سر کودک نباید خیلی به سمت عقب یا جلو خم شود زیرا اشکال در بلع ایجاد می شود.بهتر است کودک فقط کمی به سمت عقب خم شود تا بتواند به راحتی شیر را ببلعد.
5 .دهان شیرخوار را نباید به زور باز کرد و پستان را در دهان شیرخوار گذاشت.
6 .در هنگام گریه شیرخوار باید او را آرام نموده بعد شیردهی را آغاز کرد.
7 .برخی شیرخواران در هنگام مکیدن پستان مکث کرده و مجدداً به شیر خوردن ادامه می دهند . در فواصل توقف و استراحت مکیدن نباید به کودک به زور شیر داد. در نوزادان نارس و کم وزن، مکث بین مکیدن ها بیشتر است.
1 .شیرخوار مکیدن های عمیق و آهسته دارد.
2 .گونه های شیرخوار برجسته و گود نیست.
3 .مادر هنگام شیردهی درد ندارد.
4 .صدای بلعیدن شیر شنیده می شود.
5 .شیرخوار بعد از شیر خوردن با احساس رضایت و سیر شدن خودش پستان را رها می کند.
6 .دهان شیرخوار کامال باز است و فک نوزاد آهسته باال پایین می رود.
7 .مادر احساس می کند که از پستان شیر جاری می شود حتی از پستان طرف مقابل نیز شیر قطره قطره بیرون می ریزد.
نکات مهمی که باید در هنگام شیردهی مد نظر قرار گیرد:
1 .سر، گوش، شانه و باسن شیرخوار در یک امتداد باشد.
2 .بدن شیرخوار در تماس نزدیک با بدن مادر باشد.
3 .نوک بینی شیرخوار به نوک پستان مادر نزدیک باشد.
4 .در هنگام شیر دادن باید کل بدن شیرخوار به سمت مادر باشد تا صورت کودک روبروی پستان مادر قرار گیرد.
5 .حمایت شیر خوار با دست مادر الزامیست. اگر نوزاد باشد باید کل بدن او را با دست مورد حمایت قرار گیرد.
6 .مادر نباید در هنگام شیر دادن به شیر خوار پس سر او را بگیرد چون باعث امتناع از شیر خوردن خواهد شد.
7 .در هنگام گرفتن پستان جهت شیردهی انگشت دست مادر نباید روی هاله قهوه ای داده شود زیرا ممکن است مجاری شیر با این کار بسته شود. لذا انگشتان باید خارج از هاله قهوه ای پستان قرار گیرد. اگر شیرخوار به صورت صحیح پستان مادر را در دهان بگیرد نوک بینی او از پستان فاصله داشته و شیرخوار به راحتی در زمان تغذیه با شیر مادر تنفس خواهد داشت.
وضعیت های صحیح شیر دهی شامل : وضعیت گهواره ای، گهواره ای متقابل ) روشی مفید برای نوزادان نارس، نوزادان کوچک و مادرانی که نوک پستان آنان آزرده شده ( ، وضعیت زیر بغلی ) برای مادران سزارین شده ، دارای نوزاد نارس ، دوقلو ( ، وضعیت خوابیده به پهلو )مناسب برای مادران سزارین شده ( ، وضعیت خوابیده به پشت ) مناسب برای استراحت مادران ( و روش بیولوژیکی )
بهترین راه جهت اطمینان از کافی بودن شیر مادر ، افزایش وزن شیرخوار و ترسیم منحنی رشد او است. نوزادان در روزهای اول تولد ممکن است 7 تا 10 درصد وزن تولدشان را از دست بدهند. اگر این کاهش وزن بدون عالئم کم آبی و بیماری نوزاد باشد و نوزاد به خوبی شیر دریافت کند طبیعی است و معموال 10 تا 14 روزگی به وزن بدو تولد خود خواهد رسید. راه دیگر تشخیص کفایت شیر مادر تعداد دفعات ادرارو مدفوع نوزاد است. دفعات ادرار و مدفوع نوزاد در روز اول حاقل یکبار یا بیشتر در روز دوم حداقل دوبار یا بیشتر و در روز سوم حداقل سه بار یا بیشتر خواهد بود از روز پنجم به بعد 6 تا 8 بار دفع ادرار و مدفوع درروز نشان دهنده کافی بودن شیر مادر است. ازیک ماهگی به بعد شیرخوار ممکن است هر دو یا سه روز یکبار دفع مدفوع داشته باشد.
علایم احتمالی ناکافی بودن شیر مادر که نیاز به بررسی دارد شامل:
1 .شیرخوار راضی به نظر نمی رسد.
2 .تغذیه مکرر از پستان دارد.
3 .تغذیه های طوالنی از پستان دارد.
4 .اغلب گریه می کند.
5 .وزن گیری شیرخوار کافی نیست.
از عوامل موثر در افزایش شیر مادر مکیدن مکرر و صحیح پستان توسط شیرخوار می باشد. کلیه کودکان از 3 تا 5 روزگی به میزان یک سی سی تا پایان 2 سالگی باید از قطره آ + د استفاده نمایند و باید از پایان 6 ماهگی یا هم زمان با شروع تغذیه تکمیلی روزانه 15 قطره آهن تا پایان 2 سالگی استفاده نمایند.
برخی مادران احساس می کنند شیرشان کم است و این احساس نگرانی منجر به قطع شیر مادر می شود . اگر شیرخوار وزن گیری خوبی بر اساس منحنی رشد داشته باشد کمبود شیر مادر تصور نادرست ذهنی مادر می باشد . اعتماد بنفس کافی مادر باعث تولید شیر کافی در مادر خواهد شد میزان آغوز ترشح شده در روزهای اول برای نوزاد کافی است حجم معده نوزاد متولد شده 5 تا 7 سی سی بوده که میزان آغوز از آن بیشتر است از روز سوم به بعد با تغذیه صحیح و مکرر نوزاد میزان تولید شیر مادر افزایش می یابد . کج خلقی و بی قراری شیرخواران همیشه علت گرسنگی نیست دلیلل زیادی برای گریه شیر خواران وجود دارد که باید بررسی شود از جمله گرما ، پوشک کثیف ، لباس نامناسب شیرخوار ، نور زیاد ، بیماری ، کولیک ، مصرف بعضی غذاها توسط مادر ، اضطراب مادر ، شروع عادت ماهیانه مادر …. اندازه پستان ارتباطی با شیردهی ندارد بلکه هورمون های شیردهی سبب تولید و ترشح شیر می شوند این هورمون ها در اثر مکیدن پستان ترشح می شوند. یکی از دالیل تغذیه طوالنی و مکرر شیرخواران ، مکیدن نوک پستان به جای هاله پستان قهوه ای پستان است که باعث می شود ، شیرخوار شیر کافی دریافت کند.
دلیل امتناع شیر خوار از گرفتن پستان در سنین مختلف ، متفاوت می باشد . در روزهای اول: جابجا کردن خشن نوزاد و یا فشردن او به پستان در تغذیه های اول ، وضعیت نادرست بغل کردن و پستان گرفتن شیرخوار . روزهای دوم و چهارم : احتقان پستان مادر ، جهش قوی شیرمادر به دهان شیرخوار. هفته های اول تا چهارم : سردرگمی شیرخوار در گرفتن پستان به دلیل استفاده از پستانک یا بطری ، زخم نوک پستان ، احتقان پستان ، عفونت گوارش نوزاد ، برفک دهان شیرخوار ، حساسیت به مواد غذایی خورده شده توسط مادر و تغییر مزه شیر ، دردهای کولیکی و…. امتناع شیرخواران از شیر خوردن می تواند به دلیل مصرف زودتر از موعد غذاهای کمکی ، اب میوه ، اب ، ..باشد و در شیرخواران بزرگتر به دلیل مصرف بیش از حد غذاهای کمکی باشد.
برای بهتر گرفتن پستان مادر توسط شیر خوار می توان شرایط محیطی مطلوب را ایجاد کرد از قبیل :
بهترین روش تغذیه شیرخوار، تغذیه مستقیم کودک از پستان مادر است اما در شرایطی ممکن است تغذیه مستقیم از پستان فراهم نباشد مثل نوزاد نارس بستری در بیمارستان ، نقایص مادر زادی لب و دهان شیرخوار ، اشتغال مادر ، بستری شدن مادر در بیمارستان ، احتقان پستان که در این شرایط بهترین روش تغذیه شیرخوار استفاده از شیر دوشیده شده مادر است . بهترین زمان دوشیدن شیر مادر ابتدای صبح است که معموال پستان های مادر پر شیر تر است ولی مادر هر زمانی از روز می تواند اقدام به دوشیدن شیر نماید قبل از دوشیدن شیر الزم است 10 تا 20 دقیقه قبل مادر استراحت کرده و آرامش داشته باشد.یک حوله گرم 5 تا 10 دقیقه روی پستان ها قرار داده ، روی یک صندلی راحت نشسته و شروع به ماساژ پستان کند . بهترین روش دوشیدن با دست است. دوشیدن پستان مادر حدود 20 تا 30 دقیقه طول می کشد .برای نگهداری شیر دوشیده از ظرف شیشه ای یا پالستیکی سخت شفاف که از قبل تمیز و جوشانده شده ، استفاده شود. شیر دوشیده شده مادر برای شیر خواران سالم در دمای معمولی اتاق )25تا 37 )4 ساعت و در یخجال حداکثر 48 ساعت قابل نگهداری است . شیر دوشیده شده در جایخی حدود 2 هفته ، در فریزر معمولی 3 ماه قابل نگهداری است . در هنگام فریز کردن شیر دوشیده شده باید سه چهارم ظرف پر شود . به هنگام ذوب کردن به هیچ عنوان از حرارت مستقیم اجاق یا ماکروفر استفاده نشود .
دو روش برای ذوب کردن شیر وجود دارد : 1 .شیر دوشیده شده منجمد از شب قبل ، از فریزر خارج و در یخچال نگهداری شود و در 24 ساعت در یخچال قابل نگهداری است . 2 .ظرف شیر را درون آب ولرم قرار داده تا ظرف نیم تا یک ساعت ذوب شود و بالفاصله بعد از ذوب شدن برای تغذیه شیر خوار استفاده شود .
بهترین روش خوراندن شیر دوشیده شده به شیرخوار استفاده از فنجان است . تغذیه با فنجان بر خالف بطری تداخلی با مکیدن پستان ایجاد نمی کند و شیر خوار می تواند به خوبی پستان را گرفته و بمکد هم چنین می توان از قاشق ، سرنگ یا قطره چکان استفاده کرد ، استفاده از وسیله کمک شیردهی بهترین راه رساندن شیر کمکی به شیر خواری است که می تواند پستان را بمکد که سبب تحریک تولید شیر ، اشتیاق به مکیدن بیشتر پستان و نزدیکی بیشتر مادر و شیر خوار می شود .
در صورت ابتلا مادر به بیماری های عفونی ، آنتی بادی یا پادتن در بدن مادر تولید شده و از طریق شیر مادر به بدن شیر خوار وارد می شود لذا شیر خوار یا اصال به آن بیماری مبتال نمی شود یا بصورت خفیف مبتال می شود . مادر مبتلا به سرماخوردگی می تواند به شیر خوار خود شیر بدهد . ویروس سرماخوردگی از طریق شیر مادر منتقل نمی شود ولی از طریق قطرات تنفسی ممکن است به شیر خوار سرایت کند لذا رعایت نکات بهداشتی توسط مادر ،شستن دست ها و استفاده از ماسک در هنگام شیر دادن کمک کننده است .
ویروس هپاتیت ب از شیر مادر عبور می کند در صورتی که در 12 ساعت اول ایمونوگلوبولین هپاتیت ب و هم چنین واکسن هپاتیت ب به نوزاد تزریق شده باشد مادر می تواند به شیرخوار خود شیر بدهد. نیازی به تاخیر در شروع شیردهی تا بعد از ایمن سازی نوزاد نمی باشد . 8 شیر دادن مزایای زیادی برای مادران دیابتی دارد . مادران مبتلا به تب مالت که تحت درمان نیستند نباید شیر بدهند ولی با شروع درمان و بعد از گذشت 72 تا 96 ساعت از درمان ، مادران می توانند شیر خوار خود را در آغوش گرفته و با شیر خود تغذیه کنند . مادران مبتلا به سرطان پستان باید در اسرع وقت درمان بیماری خود را آغاز نمایند زنانی که در دوران شیردهی تحت شیمی درمانی قرار می گیرند نباید شیرخوارشان را با شیر خود تغذیه نمایند. مصرف اکثر داروها در دوران شیردهی منعی ندارد ولی اگر منع مصرف برای یک داروی خاص وجود داشته باشد یک داروی مناسب دیگر توسط پزشک جایگزین آن می گردد .
درد و زخم نوک پستان منجر به کوتاه شدن طول مدت شیردهی می شود و یکی از شایع ترین علل از شیر گرفتن زودرس شیرخوار است. وصعیت نادرست پستان گرفتن شیرخوار و مکیدن فقط نوک پستان ، شایع ترین علت زخم نوک پستان است. شستشوی مکرر پستان با صابون یا الکل و استفاده از محلول ها یا کرم هایی که نوک پستان را تحریک می کنند موجب زخم نوک پستان می شوند. یکبار شستشوی پستان با آب ساده به صورت روزانه کافی است. استفاده از پستانک ، سینه بند نامناسب ، پمپ شیردوش نامناسب و کشیدن پستان از دهان شیرخوار زمانی که هنوز مکیدن را قطع نکرده است از دیگر علل زخم نوک پستان هستند.
برای بهبود زخم نوک پستان انجام اقدامات زیر مفید است:
1 .مالیدن چند قطره از شیر مادر روی نوک پستان
2 .ماساژ و کمپرس گرم پستان قبل شیردهی برای کمک به جاری شدن شیر
3 .شروع شیردهی از پستان سالم یا کم ضایعه تر
4 .قرار دادن نوک پستان در معرض هوا یا نور خورشید
5 .ادامه شیردهی ، تغییر یا اصالح وضعیت شیردهی ، آموختن صحیح پستان گرفتن شیرخوار از مهمترین اقدامات است.
رعایت نکات زیر به مادرانی که نوک پستان فرو رفته دارند در شیردهی کمک خواهد کرد :
1 .دوشیدن شیر مادر از روز اول تولد نوزاد برای پیشگیری از بروز احتقان پستان
2 .کمک به مادر برای دوشیدن شیر و در صورت عدم توانایی شیرخوار در گرفتن پستان ، تغذیه او با شیر دوشیده شده با فنجان
3 .دوشیدن مقدار کمی از شیر مادر مستقیما به داخل دهان شیرخوار ، تغذیه مکرر و مراجعه به مشاور شیردهی در صورت نیاز
مهمترین عوامل در پیشگیری از بیماری های پستان ، شروع زودرس تغذیه با شیر مادر و رعایت وضعیت صحیح شیردهی است.
مشکلات پستانی دلیل قطعی شیردهی نیستند :
1 .پری پستان معموال در 3 تا 5 روز پس از زایمان : پری پستان به دلیل جریان بیشتر خون در پستان ها و تولید بیشتر شیر ایجاد می شود که با احتقان پستان فرق دارد. پستان ها گرم ، پر و سنگین می شوند. جریان شیر طبیعی بوده و مادر تب ندارد. برای رفع پری پستان باید شیرخوار به طور مکرر با شیر مادر تغذیه شود.
2 .احتقان : احتقان پستان معموال به علت تخلیه ناکافی پستان شایع بوده و در 3 تا 5 روز پس از زایمان ایجاد می شود. عموما هر دو پستان براق ، داغ ، متورم ، قرمز و دردناک هستند و ممکن است مادر تب خفیف داشته باشد . بهترین راه پیشگیری از ایجاد احتقان پستان ، تغذیه شیرخوار از پستان در ساعت اول تولد و تغذیه مکرر با شیر مادر است.
درمان احتقان پستان :
3 .عفونت پستان ( ماستیت ) : یکی از مهمترین اقدامات برای درمان عفونت پستان تخلیه مکرر شیر از پستان مادر است. اگر پستان مبتال خیلی دردناک است ، تغذیه از پستان سالم شروع و بعد از اینکه شیر جریان پیدا کرد شیردهی از پستان مبتال ادامه پیدا کند. اگر خیلی دردناک نباشد می تواند از پستان مبتال شروع کند. کمپرس گرم پستان قبل از شیردهی و کمپرس سرد بعد از شیر دادن مفید است. استراحت و مصرف مایعات مفید است. اگر با رعایت این توصیه ها بعد از 24 ساعت درد و التهاب بهبود نیافت باید به پزشک مراجعه کرد. در صورتی که ماستیت عفونی درمان نشود ، منحر به آبسه می گردد.
4 .آبسه پستان : بی حالی ، تهوع ، درد عضالنی همراه با تورم ، درد و قرمزی موضعی پستان از عالئم و نشانه های آبسه پستان است. درمان آبسه شبیه ماستیت است اما ممکن است برای تخلیه چرک نیاز به شکافتن آبسه باشد. به طور کلی تغذیه شیرخوار از پستان مبتال منعی ندارد مگر آنکه به مجاری شیر سر باز کرده باشد ، مراجعه پزشک جهت درمان آبسه پستان ضروری است.
تغذیه نادرست و ناکافی در دوران شیردهی ، مادر بیش از شیرخوار متضرر می شود و به خاطر کاهش ذخایر خود با عوارضی مثل پوکی استخوان و مشکالت دندانی و کم خونی مواجه می شود. تغذیه مناسب مادر عالوه بر تامین نیازهای تغذیه ای نوزاد ، برای حفظ بنیه ، سالمت و اعتماد بنفس مادر و نیز حفظ و نگهداری ذخایر بدن مادر ضروری است. تولید شیر مادر بستگی به مقدار مالیات مصرفی ندارد و مصرف مالیات سبب افزایش تولید شیر نمی شود ولی برای پیشگیری از کم آبی بدن ، مادر شیرده باید به مقدار کافی مالیات ) در حد رفع تشنگی ( بنوشد . مصرف نوشابه های کافئین دار اعم از چای غلیظ ، قهوه و کاکائو باید کاهش یابد چون سبب تحریک پذیری و کم خوابی شیرخوار می شود. مادران شیرده همچون دوران بارداری باید از منابع کلسیم و سایر مواد معدنی استفاده کنند. مصرف نمک یددار تصفیه شده به مقدار کم توصیه می شود. مصرف مواد غذایی نفاخ توسط مادر ، موجب نفخ مادر می شود ولی بر روی شیر مادر تاثیری ندارد و نفخ به کودک منتقل نمی شود. بهترین راه برای افزایش شیر مادر حفظ آرامش ، کاهش استرس ، طعم شیر و امتناع شیرخوار از شیر خوردن و با موجب نفخ و بی قراری شیرخوار شود ، بهتر است مادر طی 24 ساعت از خوردن آن خودداری کند. چنانچه مشکل برطرف شد ، از خوردن آن ماده غذایی پرهیز نماید در غیراین صورت پرهیز غذایی به مادر توصیه نمی شود.
جمع آوری اطلاعات: بلوک زایمان بیمارستان البرز تهران
روابط عمومی بیمارستان البرزتهران
02166469073 